Ο τραχανάς αποτελεί μία από τις παλαιότερες τροφές της ανατολικής Μεσογείου. Έχει την όψη μικροσκοπικού χαλικιού και πολλές παραλλαγές. Ο τραχανάς παρασκευάζεται με πληθώρα υλικών, όπως το σιμιγδάλι ή το σταρένιο αλεύρι, το πλιγούρι ή το σπασμένο σιτάρι, ανακατεμένα με γάλα, ξινόγαλο, γιαούρτι ή ακόμα και με πιπεριές ή πολτό λαχανικών και καυτερό μπούκοβο.
Η ιστορία του τραχανά ανάγεται στην αρχαιότητα, ως μετεξέλιξη του χυλού με τον οποίο τρέφονταν Έλληνες και Ρωμαίοι. Αναφέρεται μάλιστα και από τον Ρωμαίο συγγραφέα βιβλίων μαγειρικής του 1ου μ.Χ. αιώνα, Μάρκο Γάβιο Απίκιο με όνομα tractae (είδος παχύρρευστου χυλού, τον οποίο χρησιμοποιούσαν για να πήζουν κάθε είδους σάλτσα). Σύμφωνα με μια άλλη ιστορική εκδοχή πιστεύεται ότι ο τραχανάς προέρχεται από την ανατολική Μεσόγειο είχε το όνομα tarkhaneh και σήμαινε φαγητό σε κοκκώδη μορφή, φτιαγμένο από δημητριακά και γαλακτοκομικά προϊόντα.
Η προετοιμασία του τραχανά ξεκινά τους πρώτους μήνες του καλοκαιριού, περίοδος του αγροτικού κύκλου κατά την οποία υπάρχει περίσσεια γάλακτος. Είναι η κατάλληλη εποχή για να στεγνώσει, να συσκευαστεί και να είναι έτοιμος για τον επόμενο χειμώνα. Το τελευταίο στάδιο είναι το στέγνωμά του σε μεγάλη επιφάνεια για τουλάχιστον μία εβδομάδα, εξ’ ου και η λαϊκή ρήση «απλώνει τραχανά» που αναφέρεται σε κάποιον που αργοπορεί χαρακτηριστικά. Όταν τα υλικά έχουν αναμιχθεί, σπάνε σε ακανόνιστα κομμάτια, ξεραίνονται και μετά θρυμματίζονται σε μικρότερα κοκκώδη ή χαλικώδη κομμάτια (ή περνιούνται από μια σήτα ώστε να επιτευχθεί η ίδια υφή). Ο τραχανάς με βάση το γάλα βγαίνει σε δύο τύπους: γλυκός και ξινός.
Aν και συνδεδεμένος με τα κελάρια της γιαγιάς, ο τραχανάς επιστρέφει τα τελευταία χρόνια στο προσκήνιο κι αυτό διόλου τυχαία. Αποτελεί μια υγιεινή υπερ-τροφή και φαίνεται πως προσελκύει το ενδιαφέρον διατροφολόγων, ερευνητών αλλά και σεφ.
Η Ελλάδα διεκδικεί τον τίτλο της χώρας με τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών τραχανά και πιάτων που τον έχουν ως βάση, ενώ μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει ένα εύγευστο, δυναμωτικό παραδοσιακό πρωινό.